گفتگویی با دوستان

 

دوستان سلام

یک سوال. آیا می شود با دیدن یک پیراهن در قفسه یک لباس فروشی گفت ( چه پیراهن تنگ و ترشی) پیراهن وقتی پیراهن می شود که به تن کسی باشد.

حالا به این ترانه توجه کنید:

 

شد خزان گلشن آشنایی

بازم آتش بجان زد جدایی

عمر من ای گل طی شد بهر تو

واز تو ندیدم جز بد عهدی و بی وفایی

با تو وفا کردم تا به تنم جان بود

عشق و وفاداری با تو چه دارد سود

 

آفت خرمن مهر و وفایی

نوگل گلش جور و جفایی

از دل سنگت آه

دلم از غم خونین است

روش بختم این است

از جام غم مستم

دشمن می پرستم

تا هستم

آیا با خواندن این متن ترانه می شود گفت وزن ندارد یا قافیه ندارد؟

به عمد قسمت آغازین این ترانه ی زیبا که از سروده های شادروان رهی معیری و با آهنگ سازی و صدای زنده یاد سید جواد بدیع زاده اجرا شده است را انتخاب کردم . این ترانه ی به یادماندنی، برای هم سن و سال های بنده بسیار آشنا و خاطره انگیز است و آن را با آهنگ آشنای آن خواهیم خواند. شاید جوانتر ها کمتر آنرا شنیده باشند. از همان جوانترها سوال می کنم.آیا در خواندن این ترانه هم با مشکل وزن و قافیه مواجه اید؟ حتما اینطور است ولی این یک ترانه ی ماندگار است. وقتی آن را با صدای دلنشین بدیع زاده می شنویم هیچ چیزی کم ندارد. می دانید چرا این موضوع را مطرح کردم؟ پای ترانه های عزیزان، کمابیش دیده می شود که دوستی می نویسد ترانه مشکل وزن دارد و یا به مشکل بی قافیه بودن اشاره می شود و سراینده ی ترانه هم اصرار به وزن داشتن ترانه اش دارد. هر دو هم درست می گویند. سراینده، ترانه را در نظر می گیرد و دیگری متن ترانه را می گوید.

این دو از یک جنس نیستند . ترانه و متن ترانه را عرض می کنم.

باز هم سروده ی دیگری از رهی معیری برایت می آورم که کمتر ترانه آنرا شنیده اید. آهنگ ترانه را زنده یاد موسی معروفی در دشتی ساخته اند و با صدای زیبای مرحوم بنان اجرا شده است. ترانه ی مرغ حق

مرغ حق خواند هر دم

در دل شب ای ماه

که از شب عاشق آه

چشم جهان خفته

عاشق خون گرید

کی داند هر دل که او را

سوز محبت نیست

اشک محبت چیست

گریه ز دل خیزد

بی دل چون گرید

شب تاری

به بیداری

مرغ شباهنگم

کند با شب

حکایت ها

آه دل تنگم

وای   وای   وای

از شب های سیاه من جز شب کیست

در عشق تو، گواه من

جفا کردی وفا کردم

ستم راندی دعا کردم

برو برو یارا از دل ما را

که بد خو یاری کینه ی عاشق در دل داری

مرغ شب می نالد

تا به سحرگه با من

آتشم زند به خرمن

گردش عالم گر نکند طی شام غم را

آه (رهی) آخر سوزد عالم را

خواندن متن این ترانه شاید خیلی لذت بخش نباشد ولی وقتی همین ترانه را بشنوید . خواهید دید چه ترانه ی زیبایی است و هرکلمه ی آن چقدر قشنگ نشسته است.

برایتان چیزی تعریف کنم . همین امروز که مشغول نوشتن این مطلب بودم . دوستی جوان به اتاقم آمد. کتاب مجموعه اشعار رهی معیری هم روی میز بود برداشتم و برایش متن ترانه ی کاروان را روخوانی کردم و خیلی هم سعی کردم احساسم را از این سروده ی زیبا به دوستم منتقل کنم. وقتی تمام شد گفت این چی بود. بعد برایش ترانه را زمزمه کردم . وقتی تمام شد گفت این شد.

دوستان شعر یک ترانه و یا به قولی متن یک ترانه با خود ترانه دو چیز متفاوتند. شعر یک ترانه تنها بخشی از ترانه است مثل آهنگ آن مثل نحوه ی اجرای آن و مهم تر از همه اینکه چه کسی و با چه صدایی خوانده شده است. مجموعه ی همه ی این ها می شود یک ( ترانه ) وقتی ترانه شد دیگر ویژه گی های دیگری دارد که با خصوصیات هرکدام از اجزا تشکیل دهنده اش می تواند متفاوت باشد.

در مورد ترانه و موضوع این گفتگو،( وزن ترانه )، باید عرض کنم وزن ترانه وزن موسیقی آن است نه وزن متن سروده ی آن. برمی گردیم به همان ترانه ی شد خزان. دقت بفرمایید:

 

 

میزان

میزان

میزان

میزان

میزان

میزان

شد خزان گلشن آشنایی

شد خزان

گلشن

آشنا

یی

 

 

 

_ U_

_ U_

_ U_

_

 

 

 

 

 

 

 

 

 

بازم آتش بجان زد جدایی

بازم آ

تش به جان

زد جدا

یی

 

 

 

_ U_

_ U_

_ U_

_

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عمر من ای گل طی شد بهر تو

عمر من ای گل

شد طی بهر تو

وز تو ندیدم

جز بد عهدی و

بی وفا

یی

 

_ U U _ _

_ _ _ U U

_ U U _ _

_ _ _ U U

_ U _

_

 

 

 

 

 

 

 

با تو وفا کردم تا به تنم جان بود

با تو وفا کر

دم

تا به تنم جان

بود

 

 

 

_ U U _ _

_

_ U U _ _

_

 

 

عشق و وفاداری با تو چه دارد سود

عشق و وفا دا

ری

با تو چه دارد

سود

 

 

 

_ U U _ _

_

_ U U _ _

_

 

 

 

 

 

 

 

 

 

آفت خرمن مهر و وفایی

آفت خرمن

مهر و وفا یی

 

 

 

 

 

_ U U _ UU

_ U U _ _

 

 

 

 

نوگل گلش جور و جفایی

نو گل گلشن

جور و جفایی

 

 

 

 

 

_ U U _ UU

_ U U _ _

 

 

 

 

از دل سنگت آه

از دل سنگت

آه

 

 

 

 

 

_ U U _ _

_

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

دلم از غم خونین است

دلم از غم

خونین است

 

 

 

 

 

U U _ _

_ _ _

 

 

 

 

روش بختم این است

روش بخ

تم این است

 

 

 

 

 

U U _ _

_ _ _

 

 

 

 

از جام غم مستم

از جا

م غم مس

تم

 

 

 

 

_ _

U _ _

_

 

 

 

دشمن می پرستم

دشمن

می پرس

تم

 

 

 

 

_ _

_ U_

_

 

 

 

تا هستم

تا

هس

تم

 

 

 

 

_

_

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

این ترانه که در واقع و صحیح تر بگویم، این تصنیف چرا که در موسیقی ایرانی ترانه و تصنیف کمی تفاوت دارند که موضوع این گفتگو نیست، تصنیفی است در دستگاه همایون و با وزن ۴/۴ ساخته شده است. و حتما می دانید که در این وزن، در هر میزان چهار نت سیاه وجود دارد. اگر مثل بنده کمی با موسیقی آشنا باشید و نت این ترانه را هم ببینید، خواهید دید که چگونه آهنگ ساز ترانه با ریز کردن همان چهار نت سیاه در هر میزان، جایی سه هجا و در جایی پنج هجا و در جایی دیگر شش هجا از متن ترانه را در یک میزان آورده است و در پایان هر بند هم با توجه به موضوع متن سروده به مقدار دو نت سیاه سکوت گذاشته است. ببینید، این وزن این ترانه است.

حتما می دانید ترانه ها چند جور ساخته می شوند. غالبا آهنگ ساز بر روی یک متن ترانه ی سروده شده و یا بر روی یک شعر آهنگ می گذارد.

گاهی آهنگ ساز و ترانه سرا با هم کار می کنند و حاصل کار می شود یک ترانه.

بعضی وقت ها هم یک ترانه سرا که خود با موسیقی آشناست می نشیند و یک ترانه می گوید و موسیقی خاصی هم برای خواندن آن در نظر دارد ولی شاید همان متن ترانه با موسیقی دیگری غیر از آنچه  در ذهن ترانه سرا بود، اجرا شود.

گاهی وقت ها هم ترانه سرا متن ترانه را بر روی آهنگ ساخته شده می نویسد. ترانه های ایرانی که بر روی آهنگ های غیر ایرانی ساخته شده اند از این قبیل اند.

دقت بفرمایید هر شعری قابلیت ترانه شدن را ندارد وحتی در بعضی موارد ترانه کردن یک شعر به آن شعر و محتوای آن لطمه می زند. مثالی می زنم و تاکید می کنم این تنها نظر شخصی  و سلیقه ی بنده است . چند وقت پیش شعر زیبای می تراود مهتاب ِ نیما را بصورت یک ترانه از رادیو پیام شنیدم تا وسط های ترانه تحمل کردم ولی دیگر طاقت نیاوردم و رادیو را خاموش کردم تا زیبایی های آن شعر ارزشمند در خاطرم مخدوش نشود. اتفاقا صدای خواننده اش را هم بسیار دوست دارم ولی به نظر بنده نمی باید آن شعر را ترانه  می کردند و یا شاید آن آهنگ و آن موسیقی برای آن شعر خوب نبود.

از موضوع مورد بحث دور نشوم چه کنم عادت به خاطره تعریف کردن دارم و اگر خود را مکلف نمی کردم حتما چند خاطره هم می گفتم.

یک مثال دیگر در مورد تفاوت وزن ترانه و وزن متن ترانه یا شعر می آورم، دقت بفرمایید این شعر زیبای شیخ بهایی را .

ای تیر غمت را دل عشاق نشانه

جمعی به تو مشغول و تو غایب ز میانه

وزن شعر می شود :

مستفعلُ / مستفعلُ / مستفعلُ / فع لن

_ _ /UU_ _/UU _ _/UU_ _

همین سروده ی زیبا را چند نفر و اتفاقا بصورت های گوناگون ترانه کرده اند و بعنوان مثال تصنیف ماهور آن که حالا یادم نیست آهنگسازش کیست، با وزن دو چهارم ساخته شده است.

دقت می فرمایید وزن شعر یا همان متن ترانه با وزن خودِ ترانه تفاوت دارد.

گفتگویم را با شما دوستان عزیز اینگونه تمام می کنم که:

در معرض دید همگان قرار دادن متن ترانه هایی که برای آهنگی خاص ساخته شده است و یا سراینده هنگام سرودن آن، آهنگ و موسیقی خاصی برای آن در نظر گرفته است، بدون گذاشتن فایل صوتی شاید خیلی لذت بخش نباشد. مگر آنکه آن ترانه آنقدر معروفیت داشته باشد که خیلی ها با موسیقی آن آشنا باشند هرچند بعضی ها اصولا، با در معرض دید گذاشتن و یا چاپ هر متن ترانه ای را بدون نت موسیقی آن مخالف اند.

شاید بگویید خیلی ها نت نمی دانند. باید عرض کنم برای سرودن ترانه ، ترانه سرا اگر می خواهد کاری ارزشمند ارائه دهد لااقل باید کمی نت بداند و حتما ذوق موسیقی هم داشته باشد. قرار است اینجا آکادمی ترانه باشد و استعداد های درخشان، توسط استادانی چون جناب موسوی کشف و پرورش یابند . اگرچه بقول حضرت حافظ: شاهان کم التفات به حال گدا کنند.

پیروز باشید.

 

https://www.academytaraneh.com/2133کپی شد!
1917
۳۵

  • علیرضا رجایی سلام خدمتِ استاد گرامی... مقاله ی بسیار مفیدی بود و از لطفتون که زحمت کشیدید و این مقاله رو تهیه دیدید بی نهایت سپاسگزارم.... @};- @};- @};-
  • محمد مستقیمی سلام جناب عراقی خوشحالم که به خوبی به این انحراف نگرش به ترانه اشارت کرده و به خوبی آن را شکافته‌اید این جدایی سازی چه لطمه‌هایی که به ترانه نزده و چقدر آن را از هنر دور نساخته‌است خدا می‌داند. یادمان باشد شعر تا شعر است شعر است و هر وقت ترانه شد ترانه شده است فریادهایی احساسی را در فضای احساس به نام ترانه تنها با زبان محاوره درد بزرگی است که باید به درمانش برخیزیم و شما خوب می‌توانید.
  • احسان رجبی سلام استاد پیشتر این مطلب را از شما خوانده بودم(روزها قبل) و به شدت با این فرمایش شما موافقم . کوتاه و مختصر اگر بخواهم حرفی زده باشم ، باید بگویم که ای کاش همه ما می توانستیم پیش از قضاوت در مورد یک اثر (از هر دسته و رسته ای) ، یک بار آن را از زبان شاعر و یا ترانه سرا بشنویم .گاهی شیوه خوانش بخش و بیتی از یک ترانه می تواند در عین زیبایی (به دلیل تسلط به اثر) تبدیل به یک فاجعه(عدم درک صحیح منظور و هدف صاحب اثر) بشود . مانا باشید
  • فرزانه كمالوندي سلام استاد... بسيار آموختم ممنون... @};-
  • سامان سعیدی درود بر استاد گرامی........... ما به اساتیدی چون شما نیاز شدید داریم تا راهو کج انتخاب نکنیم................... :-x :-x
  • محمد اکبرزاده درود استاد عراقی این خاطراتتان مرا به یاد سالهای قبل در مقبره حافظ می اندازد که در جمع 3 نفری از اشعار و بیانات شما چه استفاده ها که نکردیم سپاس که به دوستان شاعر این نکات را فرمودید تا در مواجه با شاعر و آهنگ سازی چون من و امثال من تیغ برنده ی وزن را در نیام کنند و به یاد بیانات شما بیافتند با سپاس فراوان
  • موسی صادقی سلام استاد عراقی عزیز واقعا ممنون سوالی که همیشه تو ذهنم بود جواب دادید همیشه فکر میکردم بعضی شعرای خودمو خودم روون و با وزن برای خودمه ولی دوستان میگن مشکل وزنی داره @};- @};- @};- @};- :-x :-x :-x
  • سید جعفر سجادی جاغرق درود استاد هیچگاه اینچنین ساده یاد نگرفته بودم با مثال ذهنیت شما به عینیت برای من تبدیل شد نقد رو از من دریغ نکنید @};- @};- @};- @};-
  • پرویز نوری استاد مطالبتون خیلی ارزشمند بود @};-
  • احمد سوسرایی با سلام استفاده بردم از مقاله ی مفید شما.
  • اعظم اکبری سلام استاد تقطیع به هجا و تقطیع به ارکان نکته ی اصلی است که ترانه سرایان باید به این علم واقف باشند به نکته خوبی اشاره کرده بودید با احترام مراد دل زتماشای باغ عالم چیست ؟ به دست مردم چشم از رخ تو گل چیدن @};-
  • سحر کریمی (سینکاف) سلام استاد بسیار سپاسگذارم بابت ارائه همچین مقاله ارزشمندی @};-
  • صدیقه میری سلام استاد بنده تازه افتخار حضور در جمع دوستان را یافته ام از اطلاعات ارزشمندتون بی نهایت سپاسگزارم امیدوارم این نوآموز را از تجربه و علم خود بی بهره نسازید پیروز باشید @};-
  • سیدمحمدمعالی باسلام جناب عراقي عزيز بجافرموديد وحق مطلب را ادا كرديد پاينده باشيد @};-
  • محمد حسین سلطان زاده سلام استاد خیلی خیلی آموزنده بود برای من سراسر مطالب جدید بود ممنون @};- @};- @};-
  • عليرضا عليزاده ثابتي سلام و درود خدمت استاد عزيز بسيار سپاسگذارم ، اطلاعات بسيار زيادي به بنده داديد @};-
  • امید منتظری تشکر بی پایان منرو بپذیرید
  • امید آزاد @};-
  • سعیده پورمحمد ممنون استاد عزیز،بسیار استفاده کردیم @};-
  • مجید شمس سلام استاد عراقی و تشکر از این همه یاری شما واقعا نکات خوبی بود و استفاده کردیم از مطلب شما. @};- @};- @};- @};-
  • سپیده رضایی سلام استاد عراقی واقعا گوهر کم یابی بود مقاله ای که برامون گذاشتید ، ممنونم @};- @};-
  • امیر علیزاده سلام..واقعاً آموزنده بود..ممنونم استاد..خوشحالم که شمارو در نزدیکی خودم دارم و ببخشین که هنوز لایق دیدارتون نبودم..مشغله های زندگی و دانشگاه باعث این بدقولی ها شده...ممنونم استاد عزیزم... @};- @};- @};-
  • لیلا رنجبران با سلام خدمت استاد عراقی بزرگوار بسیار از مقاله تون بهره مند شدم .باور کنید خودم خیلی ترانه را دوست دارم .اما همین ردیف کردن قافیه وزنش یکجور در نیامدن یا الان که میگن روی ملودی سوار نمیشود .برای من کار ساز نیست . کاش دوستان حداقل یک بیت رو باز کننن یا از اشعار خودشان و کمک کنیم وگرنه فاصله بین دوستان از سرا تا ثریا میشود باز هم از شما به خاطر گرد اوری این مقاله پر نکته و به جا سپاسگذارم @};- @};- @};-
    • سعید نوراللهی سلام فکر می کنم کتاب: «آوزش وزن به زبان ساده» از «دکتر سید مهدی موسوی» بتونه بهتون کمک کنه :-)
      • لیلا رنجبران سلام متشکرم از راهنمایی تون @};-
      • محمد اکبرزاده شما نیازی به اینها ندارید فقط مقدمات موسیقی یا همان سل فژ را فرا بگرید به این مشکل بر نمی خورید اگر هم تمایل داشته باشید کارهاتون رو برای من بخونید تا ایرادات ملودیک رو براتون برطرف کنم
  • عمران عیسوند استاد بسیار آموزنده و مفید بود /من نیز بر همین اعتقادم/ اما وقتی در مورد ایراد وزنی یک ترانه بحث می کنییم ،قرار نیست بار احساسی ترانه زیر سوال برود و یا حتی قافیه. و مطئن هستم موسیقی های زیادی وجود دارد که در ترانه اش نه از وزن خبری است و نه از قافیه ولی چنان با احساس از زبان خواننده با آهنگی هم فاز با همان ترانه بیان میشود که هیچ ایرادی به چشم نمی آید/ یکی از بهترین های موسیقی حال حاضر(البته به نظر بنده) جناب اقای سیامک عباسی بسیاری از کارهایش به همین ترتیب است که گفتم( و زیاد از قافیه خبری نیست و گاهی هم وزن)اما چنان به دل می نشیند که قابل توصیف نیست
  • مستانه پورعزیز پورمحمدی سلام جناب عراقی خیلی خوشحالم از حضورتون در اینجا به این ترتیب ترانه سرایی جهت و سوی صحیح تری خواهد یافت سپاس فراوان از شما @};-
  • پرویز کدخدایی سلام ممنون استاد بسیار آموختم% بدرود @};-
  • سعید نوراللهی فقط می تونم بگم که یاد گرفتم ازتون دمتون گرم سرتون سبز :-) بدرود @};-
  • محمددوستدار یادگرفتم... @};-
  • مریم جلائی سلام و درود استاد گرانقدر جناب عراقی مقاله ی بسیار ارزشمندی بود و حرف دل خیلی هارو شما صادقانه بیان نمودید. از شما بسیار متشکرم و قلم سبزتان را می ستایم. موفق و سلامت باشید @};-
  • شمس الدین عراقی از مدیر فنی محترم سایت درخواست می کنم تا جدول و مطالب نوشته شده در جدول را اگر می شود جوری تنظیم کنند تا بصورت کامل نمایش داده شود. سپاس
  • عماد بهاری استاد عراقی عزیز درود به نوبه ی خودم تشکر میکنم بابت ارائه ی چنین مقاله ی آموزنده و پر باری ، قلم توانمندی دارید و از آن آموختم . با مهر @};- @};-